Bosnië en Herzegovina (Srebrenica)

PAX steunt de overlevenden van de genocide in Srebrenica en de nabestaanden van degenen die zijn omgekomen. Het ondersteunt de campagnes voor waarheid en gerechtigheid, organiseert herdenkingen en stimuleert de dialoog tussen Nederlandse bataljonsleden en Srebrenica-weduwen. Dit gebeurt om gevoelens van erkenning te vergroten, wederzijds begrip te kweken en te leren omgaan met de trauma's van alle kanten. Het Potocari Memorial Centre is een belangrijke partner in al dit werk.

Situatie en urgentie

Het Srebrenica-drama ontvouwde zich tijdens de oorlog in Bosnië (1992-1995) in het voormalige Joegoslavië. Meer dan 7000 moslimjongens en -mannen werden vermoord in het bloedbad. Ze stonden onder de formele bescherming van een VN-bataljon bestaande uit Nederlandse soldaten, Dutchbatters genaamd.

Activiteiten & Resultaten

Onderzoek Srebrenica in het Nederlandse geschiedenisonderwijs

PAX geeft ook al jaren gastcolleges op middelbare scholen en bezocht Srebrenica samen met leerlingen en studenten. Toch blijkt vaak dat leerlingen en studenten nauwelijks iets over Srebrenica weten. Daarom was het voor PAX van groot belang om gedegen onderzoek te laten doen om te analyseren hoe de genocide in Srebrenica wordt aangepakt in het Nederlandse onderwijssysteem. Het onderzoek is gedaan door Dr. Marc van Berkel. De belangrijkste conclusie is dat de informatie over de historische context van oorlog in Bosnië en Herzegovina zeer beperkt is en dat de genocide op Srebrenica vaak alleen wordt gepresenteerd vanuit het perspectief van Dutchbatters. Het Bosnische perspectief wordt grotendeels genegeerd.

In het rapport zijn ook enkele aanbevelingen gedaan. Zo moet er in het voorlichtingsmateriaal meer aandacht komen voor de genocide en de verhalen van slachtoffers en moet er meer duidelijkheid komen over de rol van de Nederlandse overheid en militairen bij oorlogsgeweld.
PAX is bereid om de Nederlandse scholen en docenten te helpen bij het voorbereiden en geven van lezingen over Srebrenica. Hopelijk wordt dit rapport in 2021 ook in Bosnië gepresenteerd en besproken. Volgens de vredesorganisatie kan ook in Bosnië veel verbeterd worden aan de inclusieve representatie van verschillende perspectieven en ervaringen.

Lees hier het volledige rapport: Veilig gebied? Srebrenica in het Nederlandse onderwijs
Campagne voor Waarheid en Gerechtigheid

We steunen de door de overlevenden van de genocide Srebrenica geïnitieerde campagne die pleit voor waarheid en gerechtigheid. Deze campagne ondersteunt de lobby in Bosnië en Herzegovina die zich inzet voor berechting van oorlogsmisdadigers, het zoeken naar en identificeren van slachtoffers en de terugkeer van vluchtelingen naar Srebrenica.
Samenwerking met de gemeente Srebrenica

Twintig jaar geleden is PAX samen met enkele Nederlandse gemeenten gestart met de ondersteuning van de gemeente Srebrenica. De gemeente Heumen was onze belangrijkste partner bij een hele reeks bezoeken en uitwisselingen. Diverse onderwerpen kwamen aan bod: burgerparticipatie, jeugdbeleid, steun voor terugkeer van ontheemden en vluchtelingen naar Srebrenica en samenwerking met lokale burgerinitiatieven.
Dialoog tussen Dutchbat veteranen en overlevenden Srebrenica

In 2007 organiseerden Kamp Westerbork en PAX een reis voor Dutchbatters om Srebrenica opnieuw te bezoeken. Dit was ook een ontmoeting met de vrouwen van Srebrenica, wat leidde tot een reeks opeenvolgende bijeenkomsten en activiteiten. Een daarvan was ons werk met verschillende Dutchbatters om de precieze locatie van een massagraf binnen de hekken van de Dutchbat-compound in Potocari te bepalen. Dankzij de medewerking van Dutchbat-veteranen en PAX en het professionele werk van het Bosnian Missing Persons Institute werd het graf (met twee mannen, twee vrouwen en een doodgeboren baby) in 2012 ontdekt en opgegraven. Hun stoffelijk overschot werd begraven op de jaarlijkse plechtigheid van 11 juli 2013.

Het waren vooral mannelijke Dutchbat-veteranen die aan deze bijeenkomsten en activiteiten deelnamen. In 2017 hebben drie vrouwelijke Dutchbat-veteranen PAX benaderd en is een nieuw project gestart. Samen met twee mannelijke Dutchbat-veteranen, allen afkomstig van het bevoorradingspeloton van Dutchbat, deden ze mee aan een speciaal bezoek aan Srebrenica, georganiseerd door PAX. Het verbreedde het perspectief van ervaringen uit 1995, inclusief verhalen van deze groep vrouwelijke Dutchbat-veteranen die besloten dat het tijd was om hun ervaringen te delen en hun kant van het verhaal te vertellen, waarbij nieuwe informatie en nieuwe perspectieven naar voren kwamen. Een van de vervolgactiviteiten was de schenking van een militair voertuig (de zogenaamde viertonner) aan het Potocari Memorial Center.
Nederlandse bijdrage aan de tweede fase van het Potocari Memorial Centre (PMC)

PAX ondersteunde vanaf het begin de ontwikkeling van het Memorial Center Potocari (PMC), o.a. door sterke lobby voor de begraafplaats en de herdenkingskamer. Parallel aan dat proces is dit programma ontwikkeld op verzoek van de verenigingen van overlevenden van Srebrenica en de PMC. Hun wensen en ideeën vormden de basis en het uitgangspunt. In de voorbereiding zijn ook bijeenkomsten gehouden met Dutchbat-veteranen, Tweede Kamerleden en de Nederlandse minister voor Ontwikkelingssamenwerking. De Nederlandse ambassade in Sarajevo heeft de financiën voor het programma verzorgd.

Het belangrijkste doel van het programma was om een Nederlandse bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het Potocari Memorial Center. Het dient als centrum dat het verhaal van Srebrenica tijdens de oorlog vertelt, gebruikmakend van meerdere verhalen, en dat een sterke boodschap aan de wereld: Srebrenica mag nooit meer gebeuren!

In het kader van dit programma waren er vier projecten:
1. 1. herstel van het voormalige Dutchbat-hoofdkwartier op de compound van Potocari;
2. 2. reconstructie van de wachttoren op de compound;
3. 3. capaciteitsopbouw van het bestuur van het PMC, van haar personeel en de verenigingen van overlevenden van Srebrenica en
4. 4. inhoud voor de restauratie van het voormalige Dutchbat-hoofdkwartier en een expositie over de internationale aanwezigheid en gebeurtenissen in Srebrenica.
De grootste programma-activiteit was de tentoonstelling voor het gerenoveerde Dutchbat-hoofdkwartier. Besloten werd dat de naam van het gebouw "Hoofdkwartier Nederlands Bataljon UNPROFOR 1994-1995" zou zijn, en de titel van de tentoonstelling "Srebrenica genocide - de mislukking van de internationale gemeenschap".
De ontwikkeling van de tentoonstelling werd gestuurd door een aantal principes, gedefinieerd door de drie partners (PMC, Herinneringscentrum Kamp Westerbork, PAX) in overleg met de Nederlandse Ambassade in Bosnië en Herzegovina:
- Professionele standaarden (van internationale kwaliteit);
- Behoud van de authenticiteit van het gebouw;
- Inclusieve aanpak, waarbij zowel de overlevenden van de genocide als de belangrijkste gebruikers van het gebouw in 1994/1995 betrokken zijn, het personeel van Dutchbat;
- Het gebruik maken van meerdere narratieven, waarbij het formuleren van een gemeenschappelijk verhaal nog niet mogelijk is;
- Naast het belang van het product, ook het proces (het maken van de beurs in samenwerking met alle stakeholders) als belangrijk onderdeel zien;
- De PMC is in de eerste plaats de plaats van de overlevenden. Waar en hoe meerdere verhalen kunnen worden verwerkt, wordt grotendeels door hen bepaald.
Het was een enorme opgave om een tentoonstelling te maken die de bovengenoemde principes zou respecteren. PAX en Kamp Westerbork hebben gedurende het hele proces regelmatig bezoek gebracht aan Sarajevo en Srebrenica, voor overleg met het bestuur en de staf van PMC en vertegenwoordigers van de verenigingen van overlevenden van Srebrenica. De tentoonstelling is officieel geopend op 9 februari 2017, in aanwezigheid van 200 gasten. De eerste reacties waren positief tot zeer positief, van de kant van de overlevenden van Srebrenica, de aanwezige Dutchbat-veteranen, diplomaten en Bosnische, Nederlandse en andere internationale media.

“Dit is het moeilijkste project waar ik ooit aan heb gewerkt, omdat het laat zien hoe moeilijk het is om de waarheid onder ogen te zien” Mr. Hasan Nuhanovic, voormalig VN-tolk in Srebrenica en momenteel PMC-medewerker.
Sociale cohesie en sociaal contract

Srebrenica is niet alleen de plaats van de genocide, het zou ook een toekomst moeten hebben voor de mensen die er wonen. Om een levensvatbare toekomst voor Srebrenica te bevorderen, heeft PAX tal van projecten ontwikkeld en ondersteund op het gebied van sociale cohesie. Er is een aantal initiatieven ontwikkeld door jongeren en maatschappelijke organisaties in Srebrenica:
- Buurtcentrum 'Pivnica', in samenwerking met PortAgora (Tilburg, Nederland), speciaal gericht op culturele en recreatieve activiteiten voor jongeren en alle burgers, ongeacht hun etnische achtergrond
- Internationale uitwisselingen van jongeren, die Srebrenica verbinden met andere 'hot issue'-steden in gemeenschappen in Bosnië en Herzegovina, Kroatië, Servië en Kosovo, in samenwerking met de ngo Sara-Srebrenica.
- In september 2018 heeft PAX ook de Vredesambassade in Srebrenica opgericht, eveneens samen met de lokale partner ngo Sara-Srebrenica. In de Vredesweek van 2018 en 2019 werd een aantal activiteiten georganiseerd (o.a. Walk of Peace met meer dan 200 deelnemers uit alle drie de generaties).
Publicatie Srebrenica & PAX 1995 - 2020 Een geschiedenis van 25 jaar solidariteit

Dit boek is gebaseerd op het IKV / PAX-archief, op boeken, documentaires en artikelen, maar vooral op de 28 interviews, 17 Bosniërs en 11 Nederlanders die auteur Chris Keulemans hield met mensen die op een bepaald moment een belangrijke rol speelden in deze geschiedenis. Het gaat over een wederopbouw van 25 jaar solidariteit, van de band die is ontstaan tussen IKV / PAX en de overlevenden van de genocide. Het begon met de val van Srebrenica, en zelfs daarvoor, maar het is vooral het verhaal van de jaren die volgden: de samenwerkingen, de hoofdpersonen, de terugkeer naar en wederopbouw van Srebrenica, de politieke en juridische campagnes in Nederland, de ontwikkeling van het Herinneringscentrum in Potocari / Srebrenica. Het boek is opgebouwd in 17 hoofdstukken die elk een eigen onderwerp behandelen, zoals de eerste contacten tussen IKV en de overlevenden van Srebrenica; de jaarlijkse herdenking; de gemeentelijke samenwerking tussen Srebrenica, Heumen en Winschoten; de samenwerking met de Dutchbatters; het Herinneringscentrum Srebrenica-Potocari; en de rechtszaken van overlevenden tegen de Nederlandse staat.

In het afsluitende hoofdstuk probeert Keulemans een analyse te geven van het karakter van het werk. Alle vijf onderdelen van transitional justice komen aan bod in het werk: waarheidsvinding; gerechtigheid; herstel en herstel; herdenken en herdenken; en structurele hervormingen van democratische en staatsinstellingen. Keulemans concludeert dat PAX aan alle vijf dimensies heeft gewerkt.
Het boek is uitgegeven in drie talen: Bosnisch, Engels en Nederlands en een exemplaar is gratis te bestellen via: vandenberg@paxforpeace.nl
Theaterproductie 'Gevaarlijke Namen'

De genocide op Srebrenica en de oorlog in Bosnië zijn sterk onderbelicht in het Nederlandse geschiedenisonderwijs. Ondanks dat Srebrenica onderdeel uitmaakt van de canon van onze geschiedenis. Dit kan te wijten zijn aan de complexiteit van de gebeurtenissen in die tijd, maar dat rechtvaardigt niet het gebrek aan aandacht. Een groot deel van de Nederlandse jeugd heeft nog nooit van Srebrenica gehoord. Boy Jonkergouw Producties werkt samen met PAX aan de theatervoorstelling ‘Gevaarlijke Namen’ waarin het verhaal van Alma Mustafic, dochter van de vermoorde Dutchbat-elektricien Rizo Mustafic, centraal staat. Alma zal zelf een belangrijke rol spelen in deze voorstelling en ook Dutchbatter Ray Braat. Het is voor het eerst dat een Srebrenica-overlevende en Dutchbatter samen op het podium staan. Deze voorstelling maakt het Srebrenica-drama ook tastbaar voor jongeren.

Daarnaast maakt PAX een educatief pakket voor de bezoekende schoolklassen, waarin de historische context wordt toegelicht en onder meer kwesties van genocide en slachtofferschap worden gepresenteerd, door middel van een verscheidenheid aan korte opdrachten en taken voor de leerlingen en studenten.

‘Gevaarlijke Namen’ gaat op 12 januari 2021 in première en is daarna te zien in meer dan twintig Nederlandse theaters. Meer informatie op 25jaarsrebrenica.nl.
PMC Archief

PAX heeft het werk en de ontwikkeling van het Potocari Memorial Center (PMC) vanaf de oprichting ondersteund. Na een succesvolle gezamenlijke lobby voor de oprichting van de begraafplaats, de herdenkingskamer en de permanente tentoonstelling in Potocari, voeren beide organisaties, samen met Blinken Open Society Archives (Central European University) uit Boedapest, nu een ander project uit dat de oprichting en de officiële start van het Archief van de PMC, volledig in lijn met internationale standaarden voor zo'n belangrijk instituut - behandelt zowel gevoelige onderwerpen als kwetsbare documenten, foto's, video's en diverse objecten waarvan vele afkomstig zijn uit (massa) graven.

Professionele PMC-medewerkers worden opgeleid door gekwalificeerde en ervaren archiefspecialisten en trainers. Ze zullen worden geholpen bij het ontwikkelen van hun eigen internationale netwerk met andere instellingen en academische centra die zich bezighouden met genocidestudies en herdenking. In het kader van het project zullen opslagmaterialen en gespecialiseerde archiveringsapparatuur worden aangeschaft en zullen de PMC-medewerkers worden opgeleid in het werken met deze materialen en die apparatuur. Voor een goede werking van het PMC Archief zal publiciteit van groot belang zijn. Het project omvat dus ook regelmatige communicatie met de families van nabestaanden en nabestaanden en met de media. In de loop van het project worden twee belangrijke evenementen georganiseerd: een officiële openingsceremonie en een hoogwaardige internationale expertmeeting.

Dit project wordt ook financieel ondersteund door de EU-delegatie en de Nederlandse ambassade in Bosnië en Herzegovina.